ქართული ბიზნესის განვითარების დაჩქარებისათვის სათანადო ცოდნაა საჭირო. ჩვენ ვაგრძელებთ
ამონარიდების გამოქვეყნებას, კარგი ქართული სახელმძღვანელოებიდან, რომელთა გაცნობა სასურველია ყველა პრისათვის, ვინც ბიზნესს ეჭიდება. ამჟამად გთავაზობთ ამონარიდს ძალიან
საჭირო სახელმძღვანელოდან:
გიორგი შუბლაძე,მანანა ნანიტაშვილი. ბიზნესის საფუძვლები.სახელმძღვანელო.საქართველოს ეკონომიკურ მეცნიერებათა აკადემიის მიერ რეკომენდებულია სახელმძღვანელოდ უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტებისათვის. გამომცემლობა «უნივერსალი. თბილისი 2011
ა
აგენტი _ იურიდიული ან ფიზიკური პირი, რომელიც ანხორციელებს (აფორმებს) ყიდვა–გაყიდვის გარიგებებს სხვა პირის (პრინციპალის) ინტერესებისათვის. იგი არ ხდება ყიდვა–გაყიდვის ობიექტის მესა– კუთრე და იღებს გასამრჯელოს მის მიერ ორგანიზებული გარიგე– ბების მოცულობის მიხედვით. როგორც წესი, აგენტები არ შეიძლე– ბა იყვნენ ერთდროულად გამყიდველისა და მყიდველის წარმომად– გენლები ერთსადაიმავე გარიგებაში. განახვავებენ წარმოების, გასა– ღების, შესყიდვის აგენტებს.
ადამიანის ფაქტორი _ ადამიანის პირადულ–ფსიქოლოგიური თავისებურებე– ბისა და სოციალურ–კულტურული მახასიათებლების (ნიშნების) ერ– თობლიობა. გამოიყენება აგრეთვე ადამიანისეული ფაქტორი.
ალტრუიზმი _ უანგარო ზრუნვა სხვისი კეთილდღეობისათვის, მზაობა სხვას შესწირო პირადი ინტერესები.
ამხანაგობა _ ორგანიზაციული ფორმა ბიზნესში, რომელიც კომერციულ საქმიანობას ეწევა. იგი, როგორც წესი, ითვლება იურიდიულ პი– რად. განასხვავებენ მის ორ სახეს: სოლიდა–რული პასუხისმგებლო– ბის საზოგადოება და შპს (შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზო– გადოება).
ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობა _ სამართლებრივი აქტების კომ– პლექსი, რაც მიმართულია კონკურენტული გარემოს შექმნისა და შენარჩუნებისათვის ბიზნესის სხვადასხვა სფეროში, მონოპოლიზმისა და არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის აღკვეთა.
ბევრ ქვეყანაში დადგენილია საქონლის (მომსახურების) კონ– კრეტული ბაზრის მონოპოლიზაციის დასაშვები დონე. ჩვეულებ– რივ, ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობა კრძალავს კორპორაციე– ბის მიერ შეთანხმებას ბაზრების გაყოფადანაწილების, აგრეთვე ფა– სების შესახებ.
არენდა _ მესაკუთრის მიერ შენობა–ნაგებობების, მოწყობილობის და სხვ. დროებით გადაცემა ქირის გადახდით (მაგალითად, შენობის გაქი– რავება). იგი ლათინურად ნიშნავს გაქირავებას. ხელშეკრულება, რო– მელიც იდება ამ პირობით, არენდაა და არა იჯარა (იხ. იჯარა).
445
აქცია _ ფასიანი ქაღალდის სახეობა, რომელიც ადასტურებს მისი მფლო– ბელის მონაწილეობას ფირმის, ბანკის კაპიტალში (სააქციო ფონ– დში) აქციონერული საზოგადოების ფორმის სახით. აქცია იძლევა უფლებას დივიდენდის სახით მოგების ნაწილის მიღებაზე.
აქციონერული საზოგადოება _ ბიზნესის ორგანიზაციის ფორმა საზღვარ– გარეთ. საწესდებო კაპიტალი ყალიბდება მონაწილეთა შენატანების გზით, რომლებიც ფორმდება შესაბამისი დოკუმენტებით. აქცია იძ– ლევა უფლებას აქციონერული საზოგადოების შემოსავლის ნაწილის (დივიდენდის) მიღებაზე და, როგორც წესი, მოცემული საზოგადოე– ბის საქმიანობის მართვაში მონაწილეობაზე, ხოლო აქციონერული საზოგადოების ლიკვიდაციის შემთხვევაში _ მისი ქონების წილის მიღებაზე (იხ. სააქციო საზოგადოება).
ბ
ბაზარი _ 1) ბიზნესის სუბიექტების საქმიანი ურთიერთმოქმედების წესი; 2) ეკონომიკურ ურთიერთობათა სისტემა, რომელიც უზრუნველ– ყოფს საწარმოების (ფირმების) ეფექტიან ფუნქციონირებას მოგების მიღებით დაინტერესების საფუძველზე. ბაზარი სამეურნეო კავში– რის ფორმაა პროდუქციის მწარმოებლებს, ბიზნესის ყველა სუბი– ექტს შორის საქონლის, კაპიტალის, ტექნოლოგიების, სამუშაო ძა– ლის და ა. შ. ყიდვა–გაყიდვის პროცესების მეშვეობით.
ხშირად ბაზარს, რომელიც უშუალო კავშირშია წარმოებას– თან, განაწილებასთან, გაცვლასა და მოხმარებასთან, განიხილავენ ვიწრო გაგებით როგორც სასაქონლო გაცვლის (მიმოქცევის) სფე– როს. ასეთი გაგება ზღუდავს ბაზრის ფარგლებს და ხდება მისი გაი– გივება ვაჭრობასთან. ცნება «ბაზარი» გაცილებით უფრო ფართოა თავისი მახასიათებლებით, ვიდრე ცნება «ვაჭრობა», შესაბამისად,
«ბაზრის კონიუნქტურა», ვიდრე «ვაჭრობის კონიუნქტურა».
ბაზრის ძირითადი ელემენტებია: მოთხოვნა, მიწოდება და
ფასი.
ბაზრის ნიშა _ ბაზრის სეგმენტი, რომელიც არ არის ათვისებული ბიზ– ნესის სუბიექტების მიერ.
ბაზრის სეგმენტი _ ბაზრის ნაწილი მომხმარებელთა მოლოდინების კრიტერიუმების მიხედვით შექმნილი, რომელიც ემყარება მომხმა– რებელთა ტიპოლოგიას.
446
ბაზრის სექტორები _ ბაზრის ნაწილები, რომლებიც განსხვავდებიან ბიზნესის ობიექტების თავისებურებათა (მოხმარების საგნების, ფა– სიანი ქაღალდების და სხვა ბაზრები) მიხედვით.
ბალანსი _ ორი ნაწილის (მხარის) რაოდენობრივი თანაფარდობა, რომ– ლებიც ერთმანეთის ტოლი უნდა იყოს, რადგან ერთი და იმავე რა– ოდენობის ფულის, საქონლის მიღებასა და ხარჯვას წარმოადგენენ. მაგალითად, ფირმის შემოსავლებისა და ხარჯების ბალანსი.
ბარტერული გარიგება _ გარიგების სახე, როდესაც საქონელი და მომსა– ხურება იცვლება სხვა საქონელსა და მომსახურებაზე ფულადი ანაზღაურების გარეშე (იხ. სასაქონლო მიმოქცევა).
ბენჩმარკინგი _ პროცესი, რომლის საშუალებით ფირმა პერმანენტულად ახორციელებს თავისი მახასიათებლების შედარებას ბიზნესის ლი– დერებთან მსოფლიო მასშტაბით და ახდენს თვითშეფასებას, რომ მიიღოს საკუთარი ბიზნესმახასიათებლების გასაუმჯობესებლად აუცილებელი ინფორმაცია.
ბიზნესგეგმა _ ფირმის სამეურნეო საქმიანობის (ბიზნესის) გეგმა, რო– მელსაც უკავია შუალედური მდგომარეობა მის სტრატეგიულ და ტაქტიკურ (წლიურ) გეგმებს შორის. ბიზნესგეგმა მოიცავს საორგა– ნიზაციო, მარკეტინგის, წარმოების, საფინანსო გეგმებს. ბიზნესგეგ– მას ფრიად აქტუალური მნიშვნელობა აქვს უცხოელი ინვესტორე– ბის მიერ ფირმის საქმიანობის (პროექტების) დაფინანსებასთან და– კავშირებით.
ბიზნესი _ სამეურნეო საქმიანობა და საქმიანი ურთიერთობა მის მონაწი– ლეებს შორის, რომლებიც ხორციელდება მოგების მიღების მიზნით (იხ. მეწარმეობა). არის წვრილი (საოჯახო), მცირე, საშუალო და დი– დი (მსხვილი) ბიზნესი.
ბიზნესის სუბიექტი _ ბიზნესმენი, ბიზნესმენთა ჯგუფები, ან კოლექტი– ვები ან ფირმები.
ბიზნესმენი _ პიროვნება, რომელიც ეწევა ბიზნესს. როგორც წესი, იგი არის მესაკუთრე, კაპიტალის მფლობელი, შეიძლება იყოს ფირმის პატრონი. იგი ქირაობს თავისი ფირმის ყველა მუშაკს, პრეზიდენ– ტის ჩათვლით (იხ. მეწარმე).
ბირჟა _ მუდმივმოქმედი, ორგანიზებული საბითუმო ბაზრის განვითარე– ბული ფორმა. არის სამი სახის: სასაქონლო ბირჟა, ფასიანი ქაღალ– დების (საფონდო) ბირჟა, შრომის ბირჟა.
447
გ
გაკოტრება _ მოვალის უუნარობა, დააკმაყოფილოს მევალის (კრედიტო– რის) მოთხოვნები საგადამხდელო სახსრების უკმარისობის გამო. გა– კოტრების სუბიექტი შეიძლება იყოს ნებისმიერი ფირმა (საწარმო), რომელიც ვერ ასრულებს ვალდებულებებს კრედიტორებისა და ბი– უჯეტის წინაშე. საწარმოო გაკოტრებულად ითვლება მხოლოდ მა– შინ, როცა ამ ფაქტს ცნობს სასამართლო.
გარიგება _ ყიდვა–გაყიდვის აქტი, რომელიც აფიქსირებს შეთანხმებას მი– სი რეალიზაციის პირობების, ვადების და ადგილის შესახებ. ბირჟა– ზე იგი ფორმდება ბროკერების მეშვეობით.
გლობალური ინტერნაციონალიზაცია _ საერთაშორისო ბიზნესის გან– ვითარება არა საერთაშორისო კონტრაქტების სისტემის მეშვეობით, არამედ ურთიერთდაკავშირებული ფირმების (კომპანიების) ჯგუ– ფის შიგნით, რომლებიც განლაგებულია სხვადასხვა ქვეყანაში; ზოგ– ჯერ უწოდებენ შიგასაფირმო კავშირების ინტერნაციონალიზაციას.
დ
დაგეგმვა _ მიზნებისა და მათი მიღწევისათვის აუცილებელ ღონისძიე– ბათა (საშუალებათა) განსაზღვრის პროცესი. მას აგრეთვე უწოდებენ მარტივად გეგმის შემუშავების (შედგენის) პროცესს.
დებიტორი _ იურიდიული ან ფიზიკური პირი, რომელსაც აქვს ფულა– დი ან მატერიალური დავალიანება.
დივიდენდი _ სააქციო (აქციონერული) საზოგადოების მოგების ნაწილი, რომელიც ყოველწლიურად ნაწილდება აქციონერებს შორის გადასა– ხადების გადახდის, წარმოების გაფართოებისა და სადაზღვევო ფონდში ანარიცხების შემდეგ.
დისტრიბურორი _ საბითუმო ფირმა, რომელიც ახორციელებს მსხვილი მწარმოებელი ფირმებისაგან ბითუმად შესყიდული საქონლის გა– ყიდვას.
448
ე
ეკონომიკა _ (ბერძნ. ეკონომიკოს, ინგლ. ეკონომიკს) ამა თუ იმ ქვეყნის (რეგიონის) ან მისი რომელიმე დარგის (სფეროს) მეურნეობა და მეცნიერება ეკონომიკის შესახებ (ეკონომიკური თეორია).
ემბარგო _ სახელმწიფოს მიერ ქვეყანაში საქონლის და სხვა ფასეულობა– თა შემოტანის ან ქვეყნიდან გატანის აკრძალვა. იგი წარმოადგენს კვოტის ფორმას.
ეფექტიანი _ ეფექტის, შედეგის მომცემი. მისი სინონიმებია _ შედეგიანი, რეზულტატიანი. მაგალითად, ეფექტიანი ბიზნესი, კაპიტალური დაბანდების ეფექტიანობა, სამკურნალო საშუალებების (მედიკამენ– ტების) ეფექტიანობა.
ეფექტური _ ეფექტის, შთაბეჭდილების მომხდენი. მაგალითად, ეფექტუ– რი ქალი, ეფექტური სპექტაკლი. ხშირად იყენებენ ეფექტიანის სი– ნონიმად, რაც უმართებულოა.
ექსპორტი _ საქონლის და სხვა ფასეულობათა გატანა საგარეო ბაზარზე
(საზღვარგარეთ) სარეალიზაციოდ.
ვ
ვალუტა _ 1) ცალკეული ქვეყნის ფულადი ერთეული (დოლარი, ლარი, ფრანკი, მარკა და ა. შ.); 2) ქვეყნის ფულადი ნიშნები, რომლებიც გამოი– ყენება საერთაშორისო ანგარიშსწორებაში.
ვენჩურული კაპიტალი _ კაპიტალი დაბანდებული ახალ საწარმოში, რაც დაკავშირებულია რისკთან (მაგალითად, ახალი პროდუქტის და– მუშავებასა და წარმოების ორგანიზაციაში).
ვენჩურული საწარმო _ მცირე საწარმო, რომელიც სპეციალდება მეცნიე– რულ–ტექნიკური დამუშავებისა და მისი წარმოებაში დანერგვის სა– ხით, როგორც წესი, მეცნიერებატევად დარგებში.
449
თ
თავისუფალი ეკონომიკური ზონა _ ქვეყნის რეგიონი (ქალაქი, რაიო– ნი), რომელსაც აქვს უცხოეთთან (უმთავრესად მეზობელ ქვეყანას– თან ან ქვეყნებთან) დამოუკიდებელი ეკონომიკური ურთიერთობის უფლებამოსილება. ასეთ პირობებში იქმნება ხელსაყრელი საგარეო ეკონომიკური ურთიერთობები ნედლეულის, საქონლის, მოწყობი– ლობის, ტექნოლოგიების იმპორტ–ექსპორტისათვის.
თვითღირებულება _ პროდუქციის წარმოებასა და რეალიზაციაზე სა– წარმოს მიერ გაწეული დანახარჯების ფულადი გამოხატულება. თვითღირებულებაში შედის ნედლეულის, სათბობის, ელექტროე– ნერგიის ღირებულება, ძირითადი ფონდების ამორტიზაცია, ხელფა– სის, წარმოების ორგანიზაციისა და მართვის (მენეჯმენტის) ხარჯე– ბი.
ი
იმიჯი _ სახე, რეპუტაცია, შეხედულება ფართო პუბლიკისა, მომხმარებ– ლებისა და კლიენტებისა ფირმის (საწარმოს) პრესტიჟის, მისი სა– ქონლისა და მომსახურების შესახებ. კარგი იმიჯის შექმნა ბაზარზე ფირმის საქონლის წინ წაწევის, კონკურენციაში უპირატესობათა მიღწევის ერთ–ერთი მთავარი პირობაა. გამოყოფენ ფირმის იმიჯს, მარკის იმიჯს, საქონლის იმიჯს.
იმპორტი _ საქონლის, ტექნოლოგიების და კაპიტალის შემოტანა ქვეყანა– ში საშინაო ბაზარზე სარეალიზაციოდ.
ინდივიდუალური საწარმო _ ბიზნესის უმარტივესი ორგანიზაციული ფორმა, ერთი პირის საწარმო როგორც ფიზიკური პირის ბიზნესის მოწყობის ფორმა. იგი უნდა იყოს რეგისტრირებული სათანადო რე– ესტრში.
ინვესტირება _ კაპიტალის დაბანდება განსაზღვრულ საწარმოში, საქმეში
(პროექტში) მოგების (შემოსავლის) მიღების მიზნით.
ინოვაცია _ ახალი იდეებისა და საქონლის დამუშავებისა და გავრცელე– ბის პროცესი.
ინფორმაცია _ სოციალურ–ეკონომიკური, სამეცნიერო–ტექნიკური და სხვა ხასიათის ცნობების, მონაცემების ერთობლიობა, რომლებიც აუცილე–
450
ბელია სამეურნეო და მმართველობითი (მენეჯმენტური) გადაწყვე– ტილებების მისაღებად. ამიტომ ბიზნესის მართვის (მენეჯმენტის) ინ– ფორმაციულ უზრუნველყოფას უაღრესად დიდი მნიშვნელობა აქვს. ინფრასტრუქტურა _ რაიმე სისტემის შემადგენელი ნაწილები, რომლებ– საც დაქვემდება–რებული, დამხმარე როლი აკისრია. განასხვავებენ წარმოების, ბიზნესის და სხვა ინფრასტრუქტურას. წარმოების ინ– ფრასტრუქტურაში მოიაზრება ყველა სახის ტრანსპორტი, ენერგე– ტიკული ქსელი, ვაჭრობა და ა. შ. ბიზნესის ინფრასტრუქტურაში შედის მისი გარე გარემოს ფართო სპექტრი, ბიზნესის სუბიექტები, მომხმარებლები (კლიენტები), მარკეტინგის, ლოგისტიკის სამსახუ–
რები და სხვ.
იჯარა _ მესაკუთრის მიერ შენობა–ნაგებობების, მოწყობილობის და სხვ. დროებით გადაცემა, როდესაც მოიჯარე ასრულებს იჯარის გამცე– მის (მეიჯარის) შეკვეთას და შედეგები მეიჯარის საკუთრება ხდება, ხოლო სამუშაოს შესრულებისათვის მოიჯარე იღებს გასამრჯელოს (საფასურს), არაბულად იგი ნიშნავს გასამრჯელოს სამუშაოს შესრუ– ლებისათვის. ხშირად მას აიგივებენ არენდასთან, რაც არასწორია.
კ
კომანდიტური საზოგადოება _ შერეული საზოგადოება, რომელშიც რამდენიმე პირი ერთობლივად ეწევა ბიზნესს შპს და სოლიდარობის პრინციპით (კომანდიტები, კომპლემერანტები).
კომერცია _ საქმიანობა, რომელიც ყოველთვის ორიენტირებულია შემო– სავლების, მოგების მიღებაზე. კომერციულ საქმიანობას ახასიათებს თავისებურებები ეკონომიკის სხვადასხვა სფეროებსა და რგოლებში. მაგალითად, ვაჭრობაში იგი წარმოადგენს მოგების მიღების მიზნით საქონლის რეალიზაციის უზრუნველყოფის სამუშაოთა კომპლექსს, რომლებიც შეესაბამებიან მომხმარებელთა მოთხოვნას. ვიწრო გაგე– ბით კომერციას აიგივებენ ვაჭრობასთან. ფართო გაგებით კი იგი გა– ნიხილება, როგორც მოგებაზე გამიზნული საქმიანობა _ ბიზნესი. ამიტომ ცნებებს «კომერცია» და «ბიზნესი», «კომერსანტი», «ბიზნეს– მენი» ხმარობენ ერთიდაიმავე მნიშვნელობით.
კომერციალიზაცია _ საქმიანობის დაქვემდებარება მოგების მიღების მიზნისადმი.
451
კომივოიაჟორი _ ფირმის (საწარმოს) მიმომსვლელი აგენტი, რომელიც სთავაზობს საქონელს მყიდველებს (კლიენტებს) ნიმუშების, კატა– ლოგების და სხვ. საშუალებით. მისი მუშაობის მთავარი ფორმაა პი– რადი კონტაქტები კლიენტებთან.
კონკურენცია _ 1) მეტოქეობა ფირმებს შორის საქონლის წარმოებისა და რეალიზაციის პირობებისათვის; 2) საბაზრო სიტუაცია, როდესაც ბა– ზარზე არის მრავალი მწარმოებელი (გამყიდველი) და მრავალი მყიდველი.
კონსალტინგი _ სპეციალური კომპანიების საქმიანობა, რომლის დროსაც წარმოებს კლიენტთა კონსულტირება ფირმის შექმნისა და რეგის– ტრაციის, საქონლისა და მომსახურების ბაზრის მარკეტინგული კვლევისა და პროგნოზირების, ინოვაციებისა და საკითხთა ფართო წრის შესახებ.
კონსიუმერიზმი _ მოქალაქეთა და სახელმწიფო დაწესებულებათა ორგა– ნიზებული მოძრაობა მომხმარებელთა უფლებებისა და ინტერესე– ბის დასაცავად. ძირითადად იგი გულისხმობს ზემოქმედების გაძ– ლიერებას საქონლის (მომსახურების) მწარმოებლებსა და გამყიდვე– ლებზე. ამ მიზნით ბევრ ქვეყანაში შექმნიალია მომხმარებელთა სა– ზოგადოებები (ასოციაციები) და 15 მარტი აღინიშნება როგორც მომ– ხმარებელთა უფლებების დაცვის მსოფლიო დღე. 1985 წ. გაეროს გე– ნერალურმა ასაბლეამ დაამტკიცა «სახელმძღვანელო პრინციპები მომხმარებელთა ინტერესების დაცვისათვის».
კონცერცნი _ სხვადასხვა პროფილის (დარგის) საწარმოების, სავაჭრო ფირმების, ბანკების, სატრანსპორტო და საფინანსო კომპანიების გა– ერთიანება. იგი წარმოადგენს ბიზნესის ერთ–ერთ ორგანიზებულ ფორმას, რომელშიც მონაწილე კომპანიები ფორმალურად ინარჩუნე– ბენ დამოუკიდებლობას, მაგრამ ექვემდებარებიან კონცერნის საფი– ნანსო სამსახურის კონტროლს.
კოოპერატივი _ წევრთა შრომით საქმიანობაზე დაფუძნებული საზოგა– დოება, რომლის ძირითადი ამოცანაა წევრთა ინტერესების დაკმა– ყოფილება და არა მოგების მიღება.
კორპორაცია _ ორგანიზაციის აქციონერული ფორმა, რომელსაც, რო– გორც წესი, აქვს მრავალმხრივი ხასიათი და აერთიანებს სამრეწვე– ლო, სამეცნიერო, სავაჭრო, საფინანსო და სხვ. საწარმოებს (ფირ– მებს). კონცერნისაგან განსხვავებით, კორპორაცია შეიძლება იყოს კომერციული და არაკომერციულიც, ე. ი. რომელიც არ ითვალისწი–
452
ნებს მოგების მიღებას. იქმნება მრავალეროვნული (ტრანსეროვნუ–
ლი) კორპორაციები.
კრედიტორი _ მევალე ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელსაც აქვს ქონებრივი პრეტენზიები მოვალის მიმართ.
ლ
ლიზინგი _ გრძელვადიანი არენდა, რაც გამოიხატება მანქანების, მოწყო– ბილობის, საწარმოო ნაგებობების, ნოუ–ჰაუს მრავალმხრივი მომსა– ხურების გამოყენების უფლების გადაცემაში. მსოფლიო პრაქტიკაში ლიზინგი ფართოდ გამოიყენება ელექტრონულ–გამოსათვლელი მან– ქანების (კომპიუტერების), მოწყობილობის, ტრანსპორტის და ა. შ. არენდის (გაქირავების) დროს.
ლობიზმი _ განსაზღვრული ჯგუფის ბრძოლა სხვა ჯგუფის ინტერესების წინააღმდეგ (ლობირება) საკუთარი ინტერესების დაცვის მიზნით (ეკონომიკურ, სოციალურ, ეროვნულ, პოლიტიკურ და ნებისმიერ სხვა სფეროში). ლობირება ფრიად გავრცე–ლებული მოვლენაა ცივი– ლიზებულ სამყაროში. კანონი ლობიზმის შესახებ აშშ–ში 50 წელზე მეტია რაც მოქმედებს. ანალოგიური კანონი მიღებულია ინგლისში, კანადაში, ავსტრალიაში და სხვა ქვეყნებში. მაგალითად, თუ ბიზ– ნესში წარმოიშობა ეთიკის ნორმების, პიროვნებათაშორისი კომერ– ციული ურთიერთობის პრობლემები, მაშინ სახელმწიფოს წინაშე აუცილებლად დადგება საზოგადოების ინტერესების დაცვის პრობ– ლემაც.
ლოგისტიკა _ მეცნიერება ნედლეულის, მასალების, მზა პროდუქციის მარაგის ტრანსპორტტირების, სასაწყობო და სხვა მატერიალური და არამატერიალური ოპერაციების მართვის შესახებ, რომლებიც სრულდება ნედლეულისა და მასალების მწარმოებელ საწარმომდე დაყვანის, მათი შიგასაქარხნო გადამუშავების, მზა პროდუქტების მომხმარებლამდე დაყვანის პროცესში.
453
მ
მარაგი _ ფირმის საბრუნავი საშუალებების ნაწილი, რომელიც მოიცავს საწყობებში არსებულ არარეალიზებულ მზა პროდუქციას, ნედლე– ულს, ნახევარფაბრიკატებს და სხვა მატერიალურ რესურსებს.
მართვა _ მიზანმიმართული ზემოქმედება მართვის პროცესის მონაწილე– ებზე (ცალკეულ მუშაკებზე ან ჯგუფებზე) წინასწარ განსაზღვრული (დაგეგმილი) შედეგების მისაღწევად (მართვის სუბიექტი _ მმარ– თველი ქვესისტემა მოქმედებს მართვის ობიექტზე _ მართულ ქვე– სისტემაზე).
მართვის მეთოდები _ სამმართველო (მმართველობითი) საქმიანობის განხორციელების, მართვის ობიექტებზე ზემოქმედების წესები (ხერხები, ილეთები) დასახული მიზნების მისაღწევად. განასხვავე– ბენ მართვის ეკონომიკურ, სოციალურ–ფსიქოლოგიურ და ადმინის– ტრაციულ (ორგანიზაციულ–განკარგულებით) მეთოდებს. ბიზნესის მართვის მეთოდების სისტემაში წამყვანი ადგილი უკავია ეკონომი– კურ მეთოდებს.
მართვის მექანიზმი _ მართვის პრინციპების, ფუნქციებისა და მეთოდე– ბის ერთობლიობა.
მართვის პრინციპები _ ძირითადი ამოსავალი დებულებები, წესები, რომ– ლებითაც ხელმძღვანელობენ პრაქტიკულ საქმიანობაში. მართვის პრინციპებს გააჩნიათ ობიექტური ხასიათი, რაც ამ პრინციპებს გა– ნასხვავებს მართვის (ხელმძღვანელობის) სტილისაგან. ხელმძღვანე– ლობის სტილში იგულისხმება ამა თუ იმ ხელმძღვანელის (მენეჯე– რის) ქცევის მანერა ხელქვეითებთან ურთიერთობაში, მისთვის და– მახასიათებელი მეთოდები.
მართვის ფუნქციები _ მმართველობითი საქმიანობის ძირითადი მიმართუ– ლებები. გამოყოფენ მართვის (მენეჯმენტის) შემდეგ ძირითად ფუნ– ქციებს: დაგეგმვა, ორგანიზაცია (ორგანიზება), მოტივაცია და კონ– ტროლი.
მარჟა _ სხვაობა გაყიდვის ფასსა და შესყიდვის ფასს შორის საქონლის ერთეულზე.
მარკეტინგი _ საწარმოს (ფირმის) ბაზარზე ორიენტირებული წარმოება– გასაღების საქმიანობის ორგანიზაციის მეთოდოლოგიური სისტემა. იგი არის საქონელზე (მომსახურებაზე, იდეაზე) მოთხოვნის წინას–
454
წარ შესწავლა–პროგნოზირება და მისი დაკმაყოფილების ხელშეწყო– ბა მოგების მისაღებად გაცვლის საშუალებით.
მარკეტოლოგი _ მარკეტინგის თეორეტიკოსი, ე. ი. ის, ვინც მუშაობს ბაზრის კვლევის სფეროში. ეს ტერმინი გავრცელებულია და მას იყენებენ მარკეტინგის პრაქტიკოსი მუშაკების მიმართაც, რაც არ არის მართებული. პრაქტიკოს სპეციალისტებს უნდა ვუწოდოთ მარკეტერები _ ჭეშმარიტი დასავლური ტერმინი როგორც მენეჯე– რი, ფაინდერი და სხვ.
მედია _ კომუნიკაციების არხების ერთობლიობა მასობრივი ინფორმაცი– ის ბეჭდვითი საშუალებების (გაზეთები, ჟურნალები), სამაუწყებლო საშუალებების (რადიო, ტელევიზია) და სხვათა ჩათვლით.
მენეჯერი _ განსაზღვრული კატეგორიის ადამიანი, რომლის პროფესიუ– ლი საქმიანობაა მართვა. ამერიკული გაგებით იგი პროფესიონალი მმართველია ბიზნესის სფეროში, რომელსაც ქირაობს ბიზნესმენი.
მენეჯერებს ყოფენ ოთხ ჯგუფად: პირველი _ ბიზნესის მეფე. ასეთები ერთეულებია და ისინი კარგადაა ცნობილი საქმიან წრეებ– ში (მაგალითად, ლი იაკოკა აშშ–ში, რომელმაც გაკოტრების პირას მდგომი კომპანია «კრაისლერი» ჩაიბარა და ააყვავა); მეორე _ ბიზ– ნესის გროსმაისტერი. ისინი ცოტათი მეტნი არიან და მათაც იცნო– ბენ თავიანთ წრეში. ასეთი კატეგორიის მენეჯერები კორპორაციე– ბის პრეზიდენტებია; შემდეგ მოდიან ბიზნესის ოსტატები _ მენე– ჯერების ძირითადი მასა; არიან ბიზნესის მოყვარულებიც, რომლე– ბიც რჩებიან ბიზნესში ან მიდიან მისგან საერთოდ.
მენეჯმენტი _ 1) მატერიალური, ინტელექტუალური, ფინანსური რესურ– სების მართვის სისტემა (ხელოვნება) ბიზნესის სფეროში მაქსიმა– ლური ეფექტიანობის მიღწევის მიზნით. იგი მარტივად გულის– ხმობს დასახული მიზნის მიღწევას სხვა ადამიანების შრომის, ინტე– ლექტის, ქცევის, მოტივების გამოყენებით; 2) მეცნიერება ბიზნესის მართვის შესახებ, ცოდნის დამოუკიდებელი დარგი, რომელიც უზ– რუნველყოფს მართვის პროცესის (დაგეგმვის, ორგანიზების, მოტივა– ციის, კონტროლს) ეფექტიან განხორციელებას.
მეწარმე _ საქმიანი ადამიანი, რომელიც მოგების მიღების მიზნით ეწევა ბიზნესს პირადი სახსრებისა და რისკის საფუძველზე. ეს ტერმინი შემოღებულ იქნა ფრანგი ეკონომისტების მიერ ორასი წლის წინათ. მეწარმე ბიზნესმენისაგან განსხვავებით თვითონ მართავს თავის
455
ფირმას, ვინაიდან თვითონ არის საკუთარი საქმიანობის (ბიზნესის)
ავტორი და შემოქმედი.
მეწარმეობა _ ინოვაციური ბიზნესი, რომელსაც ახორციელებენ მოქალაქეები (პარტნიორთა ჯგუფები) მოგების (შემოსავლის) მიღების მიზნით პი– რადი რისკისა და ქონებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველზე. იგი მართლზომიერი და არაერთჯერადი (უწყვეტი) საქმიანობაა. მეწარ– მეობისაგან განსხვავებით ბიზნესში ჩაითვლება ნებისმიერი ერთჯე– რადი კომერციული გარიგებები და ოპერაციები. ამიტომ ბიზნესი უფრო ფართო ცნებაა და იგი მოიცავს მეწარმეობასაც.
მოგება _ საწარმოს (ფირმის) საქმიანობის (საქონლის წარმოების, მომსა– ხურების და სხვ.) ეფექტიანობის (საფინანსო შედეგების) განმაზოგა– დებელი მაჩვენებელი. განისაზღვრება როგორც სხვაობა მიღებულ შემოსავლებსა და დანახარჯებს შორის (იხ. რენტაბელობა).
მოთხოვნა _ მომხმარებელთა (მყიდველთა) მოთხოვნილების ნაწილი სა– ქონელსა და ფასიან მომსახურებაზე, რომელიც უზრუნველყოფი– ლია ფულადი საშუალებებით, ანუ გადახდისუნარიანი მოთხოვნი– ლება.
მონიტორინგი _ ბიზნესის გარე გარემოს მუდმივი სკანირება, რომელიც სრულდება მენეჯერების მიერ ფირმაში მიმდინარე მართვის, ანუ მარკეტინგის გეგმის ორგანიზაციის მიზნით.
მონოპსონია _ საბაზრო სიტუაცია, რომლის დროსაც ბაზარზე არსებობს მხოლოდ ერთი მყიდველი ზოგიერთი სასაქონლო პოზიციისათვის. მრავალეროვნული კორპორაცია _ ფირმა, რომელიც ფლობს და მარ– თავს რამდენიმე ქვეყანაში განლაგებულ საწარმოებს. მას ტრანსე– როვნულ კორპორაციასაც უწოდებენ (იხ. ტრანსეროვნული კორპო–
რაცია).
მსოფლიო ბანკი _ არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც კრედიტებს იძლევა არა მოგების მისაღებად, არამედ მასში გაწევრიანებული ქვეყ– ნის ტექნოეკონომიკური დახმარების აღმოსაჩენად.
მცირე ბიზნესი _ მცირე საწარმოების (ფირმების) ერთობლიობა. ბიზნე– სი, რომელსაც შედარებით მცირე კაპიტალდაბანდებით შეუძლია სწრაფად გაზარდოს ეკონომიკაში საქონელმწარმოებელთა არმია. სა– ბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის ყველაზე რეალური და შედეგიანი ღონისძიებაა მცირე ბიზნესის ფართო განვითარება. მცირე ბიზნესის განვითარება მეტწილად ემყარება მეწარმეობას (პროდუქციის, მომ– სახურების ახალი სახეობების წარმოებასა და რეალიზაციას).
456
ნ
ნეგატიური მოთხოვნილება _ პრობლემური სიტუაცია, როდესაც ბაზ– რის მნიშვნელოვანი სეგმენტების პოტენციური მომხმარებლები უგულებელყოფენ ზოგიერთ საქონელს ან მომსახურებას (მაგალი– თად, ვეგეტარიანელები _ ხორცს და ხორცის პროდუქტებს).
ნორმატიული მეთოდი _ მეთოდი, რომელიც ემყარება სხვადასხვა ნორ– მისა და ნორმატივების გამოყენებას. ასეთი ნორმები და ნორმატივე– ბია: კრედიტის, არენდის გადასახადის ნორმები, საქონლის მარაგის ნორმატივები და სხვ.
ნოუ–ჰაუ _ ტექნიკური, ტექნოლოგიური, ეკონომიკური და სხვა სახის ინ– ფორმაცია, რომელიც გაფორმებულია სპეციალური ტექნიკური დო– კუმენტაციის, საწარმოო გამოცდილების სახით და აუცილებელია დაუპატენტებელი საქონლის წარმოებისა და მომსახურების დასა– ნერგად.
ნუვორიში _ (ფრანგ. ახალი მდიდარი) – სწრაფად გამდიდრებული ადა– მიანი, მდიდარი მეტიჩარა, რომელიც გასულია საზოგადოების მა– ღალ ფენებში.
ო
ოლიგოპოლია _ სფერო (დარგი), რომელშიც სულ რამდენიმე გამყიდვე– ლია.
ორგანიზაციული დარვინიზმი _ კონცეფცია, რომლის მიხედვით ორ– განიზაცია (ფირმა) რომ გადარჩეს (გაუძლოს კონკურენციას და არ გაკოტრდეს), უნდა შეეგუოს (შეეწყოს) გარე გარემოს ცვლილებებს.
ოფშორული კომპანია _ კომპანია, რომელიც წარმართავს ბიზნესს ქვეყ– ნის ტერიტორიის გარეთ (სადაც იგი რეგისტრირებულია).
პ
პოლიტიკა _ საერთო ორიენტირები სამოქმედოდ და გადაწყვეტილებათა მისაღებად, რომლებიც აადვილებენ მიზნების მიღწევას.
457
პრივატიზება _ სახელმწიფო ქონების (საწარმოების, მოწყობილობის, ფა– სიანი ქაღალდების და სხვ.) გადაცემა ცალკეული პირების ან პირთა ჯგუფებისათვის კერძო საკუთრებაში. ხორციელდება გაყიდვის და აქციონირების გზით.
რ
რეგიონული ბაზარი _ ქვეყნის ცალკეული ტერიტორიული ქვედანაყო– ფის (ქალაქის, რაიონის, მხარის) ბაზარი. აგრეთვე, ამ მნიშვნელო– ბით გამოიყენება ცნება «ადგილობ–რივი ბაზარი».
რეკლამა _ სპეციფიკური ინფორმაცია, რომლის ძირითადი დანიშნულე– ბაა პოტენციურ მყიდველთა ინფორმირება გასაყიდი საქონლის, შე– მოთავაზებული მომსახურების, მათი სამომხმარებლო თვისებებისა და სარგებლიანობის შესახებ. რეკლამა ხელს უწყობს საქონლის კონ– კურენტუნარიანობის ამაღლებას, გაყიდვების მოცულობის ზრდას, ახალი საქონლის ბაზარზე დანერგვას და მის ახალ სეგმენტებზე შეღწევას. რეკლამა ძირითადად გადაიცემა მედიის დახმარებით.
რენტაბელობა _ ფირმის (საწარმოს) შემოსავლიანობა, მოგებიანობა. ბიზნე– სის შედეგიანობის (ეფექტიანობის) მაჩვენებელი გაიანგარიშება სხვა– დასხვა მეთოდით. მაგალითად, მრეწველობაში _ საწარმოს საბალან– სო მოგების შეფარდებით რეალიზებული პროდუქციის სრულ ღი– რებულებასთან, ხოლო საცალო ვაჭრობაში _ მოგების შეფარდებით საქონელბრუნვასთან (გაყიდვების მოცულობასთან).
რისკი _ შესაძლო ზარალი (დანაკარგები) ან წაგება რაიმე საქმიანობის
(ბიზნესის) შედეგად.
ს
სააქციო საზოგადოება _ საზოგადოება, რომელსაც აქვს აქციებად დაყოფი– ლი კაპიტალი. აქციონერთა ქონებრივი უფლებებიდან ყველაზე მთა– ვარია დივიდენდების (მოგების) მიღება შეძენილი აქციების პრო– პორციულად. იგი, როგორც წესი, ყველაზე მსხვილი საზოგადოებაა ბიზნესში. საქართველოში მოქმედი კანონით გათვალისწინებული საქციო საზოგადოება, რომელიც წარმოადგენს აქციონერულ საზო– გადოებას.
458
საბაზრო ეკონომიკა _ ეკონომიკა, რომელიც ფუნქციონირებს სასაქონლო– ფულად ურთიერთობათა კანონების საფუძველზე. მისთვის დამახა– სიათებელია ბიზნესის თავისუფლება და კონკურენცია, ისეთი სა– ბაზრო ინფრასტრუქტურის არსებობა, როგორიცაა: სასაქონლო, ფა– სიანი ქაღალდების ბირჟები და შრომის ბირჟა. იგი შერეული ეკო– ნომიკაა (კერძო, საზოგადოებრივი, სახელმწიფო სექტორების ერ– თობლიობა, სადაც დომინირებს კერძო სექტორი ანუ ბიზნესი).
საბაზრო ეკონომიკის დროს ერთ–ერთი მთავარი პრობლემაა მოსახლეობის სოციალური დაცვა ფასების ზრდის, უმუშევრობის და სხვა ნეგატიური მოვლენებისაგან, რაც რეგულირდება სახელმწი– ფო კანონმდებლობით. სახელმწიფო არეგულირებს ბიზნესს, ახორციე– ლებს ანტიმონოპოლიურ პოლიტიკას.
საბაჟო _ სახელმწიფო დაწესებულება, რომელიც კონტროლს უწევს ქვეყ– ნის საბაჟო საზღვარზე ტვირთის, საქონლის, ფასეულობების, საფოს– ტო გზავნილების და სხვ. გატანა_შემოტანას. საბაჟო დაწესებულებე– ბის ფუნქციებში შედის აგრეთვე ქვეყნის საგარეო ვაჭრობისა და სა– გარეო ეკონომიკური საქმიანობის სხვადასხვა ფორმის კონტროლი და დაცვა. ამასთანავე, მათ ევალებათ საბაჟო წესების დარღვევების გამოვლენა და ბრძოლა კონტრაბანდულ საქმიანობასთან.
საბითუმო ვაჭრობა _ საქონლის გაყიდვა საწარმოებზე (ფირმებზე) მო– სახლეობისათვის შემდგომი რეალიზაციის მიზნით, აგრეთვე სამ– რეწველო გადამუშავებისა და ექსპორტისათვის. ამრიგად, იგი გამო– დის მოსაშუალე რგოლის როლში საქონლის მწარმოებლებსა და სა– ცალო სავაჭრო საწარმოებს (ფირმებს შორის).
საბრუნავი საშუალებები _ რესურსები, რომელთაც იყენებენ საწარმოო მარაგის შექმნისა და დანახარჯების ავანსირებისათვის პროდუქცი– ის წარმოებისა და რეალიზაციის პროცესში. ეს საშუალებები მუდ– მივად იმყოფება ბრუნვაში და ემსახურება წარმოების და რეალიზა– ციის პროცესის შეუფერხებლად განხორციელებას. მრეწველობაში ეს არის ნედლეულის, მასალების მარაგი, ვაჭრობაში _ საქონლის მარა– გი და სხვ.
საკუთრება _ ქონების და ინტელექტუალური შრომის პროდუქტების ფლობის, გამოყენების და განკარგვის უფლება, რომელიც დაცულია კანონით.
სამომხმარებლო კალათა _ მოხმარების ფასეულობათა მინიმალური ნაკრები, რომელიც აუცილებელია ოჯახისა და მისი წევრების მინი–
459
მალური ფიზიოლოგიური და სოციალური მოთხოვნების დასაკმა– ყოფილებლად.
სამსახურებრივი ეტიკეტი _ ურთიერთმისალმების, გაცნობის, წარდგენის, ხელქვეითებთან, კოლეგებთან კავშირურთიერთობის, საქმიანი მო– ლაპარაკებების, კორესპონდენციების წარმოების წესები; აგრეთვე მოთხოვნები ჰაბიტუსის, ჩაცმულობის, ქცევის მანერის, მეტყველე– ბისადმი.
სასაქონლო მიმოქცევა _ საქონლის გაცვლის პროცესი, რომელიც ხორ– ციელდება ფულის მეშვეობით (ს _ ფ _ ს).
სასაქონლო მიწოდება _ საქონლის ის მასა, რომელიც გატანილია ბაზარზე სარეალიზაციოდ ან შეიძლება გამოიტანონ ბაზარზე გასაყიდად წარ– მოებისა და ტრანსპორტირების არსებულ შესაძლებლობათა გათვა– ლისწინებით.
მიწოდებას კონკრეტულად მიეკუთვნება ყველა საქონელი, რომელიც იმყოფება მიმოქცევის სფეროს არხებში, აგრეთვე საქონე– ლი გზაში, სამრეწველო საწარმოთა საწყობებში არსებული მზა პრო– დუქციის მარაგი, საქონელი საბითუმო და საცალო ვაჭრობის საწარ– მოების საწყობებსა და ბაზებში.
სერტიფიკატი _ ოფიციალური დოკუმენტი, წერილობითი მოწმობა, რო– მელიც ადასტურებს ამა თუ იმ ფაქტს. დანიშნულების მიხედვით განასხვავებენ: 1) საქონლის წარმოების სერტიფიკატი ადასტურებს საქონლის მწარმოებელ ქვეყანას, ანუ რომელი ქვეყნიდან შესრულ– და საქონლის ექსპორტი; 2) პროდუქციის ხარისხის სერტიფიკატი ადასტურებს მოცემული პარტიის საქონლის ხარისხს, მის შესაბამისო– ბას სტანდარტების მოთხოვნებთან.
სტანდარტიზაცია _ ერთიანი ნორმების, წესების, მოთხოვნების შემუშა– ვება, დადგენა და გამოყენება, რომელთა მეშვეობით ხდება საქმია– ნობის რეგლამენტირება ამა თუ იმ სფეროში (დარგში). იგი ერთ–ერ– თი უმნიშვნელოვანესი პირობაა საქონლის ხარისხის მართვის, ტექ– ნოლოგიის სრულყოფის ამაღლების სისტემაში. სტანდარტიზაციას ქვეყანაში წარმართავს შესაბამისი სახელმწიფო სამსახური.
სტრატეგია _ მიზნების მიღწევის საყოველთა, ყოველმხრივი გეგმა
(პროგრამა), რომელიც გათვლილია გრძელვადიან წარმატებაზე.
460
ტ
ტარიფი _ ფასის ნაირსახეობა სხვადასხვა სახის მომსახურებისათვის, რომელიც გაეწევა საწარმოს (ფირმას) და მოსახლეობას. მაგალითად, საზღვარგარეთიდან საქონლის შემოტანის, მგზავრების გადაყვანის, ტვირთის გადაზიდვის, საფოსტო გზავნილების და ა. შ.
ტაქტიკა _ მოკლევადიანი სტრატეგია მიზნის მისაღწევად, რომელიც ჩვე– ულებრივ მუშავდება საშუალო რგოლის მენეჯერთა დონეზე.
ტენდერი _ ფასეულობათა მომავალი ვაჭრობების (გაყიდვების) შესახებ ინფორმირება, ან სატენდერო დოკუმენტაციის კომპლექტი, ან წინა– დადება გაყიდვებში მონაწილეობის მისაღებად.
ტრანსეროვნული კორპორაცია _ მასშტაბური გაერთიანება ბიზნესის სფეროში, რომელიც კაპიტალის მიხედვით ეროვნულია, ხოლო საქ– მიანობის არეალით _ საერთაშორისო. სხვა ქვეყნებში ასეთი კორპო– რაცია (ფირმა) ბიზნესს ანხორციელებს საკუთარი ფილიალების (განყოფილებების), შვილობილი კომპანიების ფართო ქსელის შექ– მნით.
უ
უკუკავშირის სისტემა _ მექანიზმი, რომელიც უზრუნველყოფს მუშაო– ბის (საქმიანობის) შედეგების შესახებ მონაცემების (ინფორმაციის) მიღებას, რომლებიც გამოიყენება დასახული გეგმების (პროგრამე– ბის) შესრულების მიმდინარეობის შეფასებისა და საჭიროების შემ– თხვევაში მათი კორექტირებისათვის. მართვის დონეების სემთხვე– ვაში ინფორმაციის მიწოდება ქვემდგომი რგოლების მიერ უმაღლე– სი რგოლისათვის.
ფ
ფაინდერი _ სიახლის მაძიებელი, მოსაზრებული, ახალი პროფესიის წარმომადგენელი ადამიანი. მის ფუნქციებში შედის პროდუქციის გასაღების ახალი ბაზრებისა და ახალი სახის საქონლის გამოყენე– ბის სფეროების გამოძებნა, საჭირო საქონლის შეძენაში ხელშეწყობა,
461
ბაზრის ახალი სეგმენტების შექმნის საშუალებების დადგენა და სხვ. ასეთი პროფესია მოითხოვს ფართო დიაპაზონის ეკონომიკურ და ტექნიკურ ცოდნას, სხვადასხვა ენაზე მოპალარაკებების, მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში საქმიანი კონტაქტების დამყარების უნარს.
ფასი _ საქონლის ღირებულების ფულადი გამოხატულება. ფასი დამოკი– დებულია პროდუქციის წარმოებისა და რეალიზაციის (მიმოქცევის) ხარჯებზე, მის სამომხმა–რებლო თვისებებზე, ხარისხსა და ბაზრის კონიუნქტურაზე. საბაზრო ურთიერთობათა პირობებში საქონლის ფასი ყალიბდება ძირითადად მოთხოვნა–მიწოდების თანაფარდო– ბის საფუძველზე.
ფინანსები _ ეკონომიკურ ურთიერთობათა სისტემა ფულადი სახსრების შექმნისა და გამოყენების პროცესში. წარმოიშვა რეგულარული სასა– ქონლო–ფულადი გაცვლის პირობებში. XIII_XIV საუკუნეებში ტერ– მინს ხმარობდნენ ფულადი გადასახადებისა და თვით ფულადი თანხების აღსანიშნავად.
ფირმა _ სამეურნეო (სამრეწველო ან სავაჭრო) საწარმო, რომელიც სარ– გებლობს იურიდიული პირის უფლებით. ფირმა შეიძლება აერთია– ნებდეს რამდენიმე საწარმოს. ბიზნესის სფეროში ყველა მის ორგა– ნიზაციულ ფორმას ზოგადად უწოდებენ ფირმას.
ფრენშაიზინგი _ სახელშეკრულებო ურთიერთობათა სისტემა, რომლის საფუძველზე მსხვილი, ავტორიტეტული ფირმა განსაკუთრებულ სტატუსს ანიჭებს მცირე ფირმას (საწარმოს), რაც გამოხატულებას პოულობს საქონლისა და მომსახურების წარმოებისა და რეალიზა– ციის დროს საკუთარი სავაჭრო (სასაქონლო) მარკით სარგებლობა– ში. ფრენშაიზერი ყოველმხრივ ხელს უწყობს მცირე ფირმას, რის– თვისაც იღებს გარკვეულ გასამრჯელოს. იხმარება აგრეთვე ფრანჩა– იზინგი, რაც არ არის მართებული.
შ
შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება _ ბიზნესის ერთ–ერთი ყველაზე გავრცელებული ორგანიზაციული ფორმა, როდესაც მისი მონაწილენი ამ საზოგადოების ვალდებულებებზე პასუხს აგებენ მხოლოდ საკუთარი შენატანების (წილის) ფარგლებში.
შერეული (საბაზრო) ეკონომიკა _ ეკონომიკური სისტემა, რომელიც უზ– რუნველყოფს ინდივიდუალური თავისუფლების, საზოგადოებრივი ცხოვრების სოციალიზების, აგრეთვე შრომითი ენერგიისა და ბიზ–
462
ნესის გამოვლინების მრავალფეროვანი ფორმების ისტორიულ სინ– თეზს. იგი წარმოადგენს არა დროებით, არამედ ახალ, დაბალანსე– ბულ და მყარ სისტემას. მის საფუძველზე იქმნება შესაბამისი პო– ლიტიკური სტრუქტურა, რომელიც ემყარება ინტერესთა შეხამებასა და საზოგადოებრივ თანხმობას. შერეულ ეკონომიკას აგრეთვე უწო– დებენ მრავალწყობიან ეკონომიკასაც, რასაც არ იზიარებს ზოგიერ– თი მეცნიერი.
ჩ
ჩრდილოვანი ეკონომიკა _ 1) კანონსაწინააღმდეგო ეკონომიკური საქმი– ანობა (ნარკობიზნესი, კონტრაბანდა, უკანონო სავალუტო ოპერაცი– ები, გადასახადების გადახდისაგან თავის არიდება და სხვ.); 2) არა– კანონსაწინაარმდეგო, მაგრამ არარეგისტრირებული სამეურნეო საქ– მიანობა (ბიზნესი). ამიტომ მას აგრეთვე უწოდებენ ფარულ ეკონომიკა– საც.
ც
ცხოვრების დონე _ მოსახლეობის მატერიალურ, სოციალურ და კულ– ტურულ მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილების მაჩვენებელი, რომე– ლიც განპირობებულია ქვეყანაში წარმოებისა და მოხმარების მიღწე– ული დონით. ცხოვრების დონის განსაზღვრისათვის გამოიყენება ხარისხობრივი და რაოდენობრივი მაჩვენებლების ერთობლიობა, რომლებიც ასახავენ შრომის პირობებსა და სამუშაო დროის ხან– გრძლივობას, შრომითი ანაზღაურებისა და მოხმარების ფონდების სიდიდეს, მოსახლეობის საცხოვრებლით უზრუნველყოფას, თავი– სუფალ დროს და მისი რაციონალურად გამოყენების პირობებს, გა– ნათლების, ჯანმრთელობის, კულტურისა და სხვა დარგების განვი– თარების დონეს.
463
ძ
ძირითადი მომხმარებელი _ მომხმარებელი, რომელიც შეძენილ საქო– ნელსა და გაწეულ მომსახურებას საკუთარი, არაკომერციული მიზ– ნებისათვის იყენებს.
ძირითადი საშუალებები _ მატერიალურ–საგნობრივ ფასეულობათა ერთობ– ლიობა, რომელიც ხანგრძლივი დროის (ერთ წელზე მეტი) განმავლო– ბაში მოქმედებს, თავის ნატურალურ ფორმას სრულიად ინარჩუნებს და ცვეთის შესაბამისად კარგავს თავის ღირებულებას. მასში შედის: შენობა–ნაგებობები, მანქანა–დანადგარები, გადამცემი მოწყობილობა, გამოთვლითი ტექნიკა და პროგრამული საშუალებები (კომპიუტე– რები), ტრანსპორტი, ინსტრუმენტები, საწარმოო და სამეურნეო ინ– ვენტარი (ოფისის მოწყობილობა, მუშა და პროდუქტიული პირუტყვი, მრავალწლიანი ნარგავები და სხვ.). ძირითად საშუალებებში შეიტა– ნება (სტატისტიკაში) შრომის არა ყველა საშუალება, არამედ მხო– ლოდ ის, რომელიც ღირს არა ნაკლები 300 ლარი.
წ
წესდება _ დოკუმენტი, რომელიც განსაზღვრავს საწარმოს (ფირმის) სამეურ– ნეო საქმიანობის (ბიზნესის) მიზანს. წესდების რეგისტრაციის (დამ– ტკიცების) დღიდან ფირმა ხდება იურიდიული პირი.
ხ
ხანგრძლივი სარგებლობის საქონელი _ საქონელი, რომელიც გამოი– ყენება ხანგრძლივი დროის განმავლობაში (არანაკლებ ერთი წლი– სა); იგულისხმება როგორც სამოხმარებლო, ასევე საწარმოო დანიშ– ნულების საქონელი.
ჯ
ჯობერი _ საბითუმო ფირმა, რომელიც ასრულებს საქონლის ცალკეული დიდი პარტიებით სწრაფ შესყიდვა–გაყიდვის ოპერაციებს.
464
ჰ
ჰეჯირება (ჰუჯირება) _ ფასების არახელსაყრელი ცვლილებებისაგან რისკის დაზღვევის ფორმა იმ კონტაქტებისა და კომერციული ოპე– რაციების მიხედვით, რომლებიც ითვალისწინებენ საქონლის მიწო– დებას (გაყიდვას) მომავალ პერიოდში.
ჰოლდინგი _ მეთაური (სათავო) კომპანია, რომელიც მართავს ან აკონ– ტროლებს სხვა კომპანიების (ფირმების) საქმიანობას. იგი შეიძლება საკუთარ საწარმოო პოტენციალს არ ფლობდეს და საწარმოო (სამე– ურნეო) საქმიანობას არ ეწეოდეს.