ქართული ბიზნესის განვითარების დაჩქარებისათვის სათანადო ცოდნაა საჭირო. ჩვენ ვაგრძელებთ
ამონარიდების გამოქვეყნებას, კარგი ქართული სახელმძღვანელოებიდან, რომელთა გაცნობა სასურველია ყველა პრისათვის, ვინც ბიზნესს ეჭიდება. ამჟამად გთავაზობთ ამონარიდს ძალიან
საჭირო სახელმძღვანელოდან:
გიორგი შუბლაძე,მანანა ნანიტაშვილი. ბიზნესის საფუძვლები.სახელმძღვანელო.საქართველოს ეკონომიკურ მეცნიერებათა აკადემიის მიერ რეკომენდებულია სახელმძღვანელოდ უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტებისათვის. გამომცემლობა «უნივერსალი. თბილისი 2011
ბიზნესის ცალკე მიმართულებად გამოიყოფა საინ- ფორმაციო ბიზნესი, რომელიც ხორციელდება ეკონომი-
187
კის ინფორმაციულ სექტორში. ეკონომიკის ინფორმაცი– ული სექტორი წარმოადგენს მწარმოებლების, გამყიდ- ველების საქმიანობისა და მყიდველების სხვადასხვა ინ- ფორმაციის ერთობლიობას. შესაბამისად საინფორმაციო ბიზნესი მოიცავს საქმიან ურთიერთობებს, რომლებიც ყალიბდებიან წარმოების, გასაღების და ინფორმაციის შეძენის სფეროებში. ამ ბიზნესს გააჩნია არსებობის ორი ფორმა:
1) იგი არის ბიზნესის ნებისმიერი სუბიექტის საქ- მიანობის აუცილებელი ატრიბუტი მიუხედა- ვად იმისა, რომელ მიამრთულებას ეკუთვნის ეს საქმიანობა;
2) იგი ბიზნესის დამოუკდიებელი მიმართულე- ბაა, რომელიც გულისხმობს ეკონომიკის ინფორ- მაციულ სექტორში მოქმედი ფირმების სპეციალი- ზაციას.
საინფორმაციო ბიზნესი მოიცავს ინფორმაციულ შე- მოქმედებით რესურსებს, ინფორმაციულ პროდუქტებს და ინფორმაციულ მომსახურებას. ინფორმაციულ რე– სურსებში მოიაზრება მონაცემთა მრავალფეროვანი და- უმუშავებელი ბაზები, რომლებიც წარმოადგენენ საქმი- ან ურთიერთობათა თავისებურ სანედლეულო საფუძ- ველს ეკონომიკის საინფორმაციო სექტორში. მონაცემთა ეს ბაზები არსებობენ სისტემურთან ერთად უსისტემო სახით. ისინი შეიძლება იყვნენ მოწესრიგებულ ან მოუ- წესრიგებელ (ქაოსურ) მდგომარეობაში. ზოგჯერ კატე- გორია «მონაცემთა ბაზები» განიხილება როგორც კომ- პიუტერული ტექნოლოგიების ან ტელეკომუნიკაციების
188
ატრიბუტი. სინამდვილეში ტერმინი «მონაცემთა ბანკი» ახასიათებს ინფორმაციის ნებისმიერ მასივებს, რომლებ- საც შეიცავენ ინფორმაციის ნებისმიერი მატარებლები და ინფორმაციის ნებისმიერი, მათ შორის ელექტრონუ- ლი წყაროები.
შემოქმედებითი რესურსების ცნებაში მოსაზრება შემოქმედებითად დაჯილდოებული ადამიანების ერ- თობლივი ინტელექტუალური ევრისტიკული პოტენცი- ები, რომლებიც განაპირობებენ კრეატიულ აზროვნებას და ინოვაციების კონსტრუირებას. შემოქმედებითი რე- სურსები ასრულებენ მნიშვნელოვან როლს საინფორმა- ციო ბიზნესში, რამდენადაც გამოდიან ახალი ინფორმა- ციის გენერირების განსაკუთრებულ წყაროდ და ინ- ფორმაციული რესურსების გადამუშავების ფაქტორად. შემოქმედებითი რესურსები აუცილებელია საქმიანობის შემოქმედებით სახეებშიც (მეცნიერება, განათლება, ხე- ლოვნება, ლიტერატურა) და ბიზნესის ნებისმიერ სახე- ში. ნებისმიერი ინოვაციების განხორციელების წანამ- ძღვრების სახით.
ინოვაციური პროდუქტებია გადამუშავებული შე- მოქმედებითი და ინფორმაციული რესურსები. მოცემუ- ლი რესურსების ბაზაზე იქმნება ინფორმაცია, რომელიც შეიძლება განხილულ იქნეს როგორც ყიდვა-გაყიდვის საგანი, თუმცა იგი არ წარმოადგენს მატერიალურ ობი- ექტს. ინფორმაციული რესურსებისაგან განსხვავებით ინფორმაციული პროდუქტები ყოველთვის სისტემატი- ზებულია კატალოგების, პუბლიკაციების, ხელოვნების ნა- წარმოებების, მონაცემთა კომერციული ბაზების, სარეკ-
189
ლამო, საპრეზენტაციო და სასწავლო-მეთოდური მასა- ლების, საფოსტო და სხვა სამისამართო შეტყობინებათა სახით.
ინფორმაციული მომსახურების ცნებაში გაიგება ზე- მოქმედება მომხმარებლებზე ინფორმაციული პროდუქ- ტების დახმარებით, რაც იწვევს მომხმარებლებში მიმ- დინარე ინფორმაციული გაჯერების რეაქციას. ინფორმა- ციული მომსახურების გაწევა წარმოადგენს მომხმარე- ბელთა ინფორმირებას სხვადასხვა ობიექტების მიხედ- ვით.
ბიზნესის სუბიექტების ქცევა, განსაკუთრებით გა- დაწყვეტილებათა მიღების სტადიაზე, ყოველთვის გან- პირობებულია ინფორმაციით, რომელსაც ისინი ფლო- ბენ:
Ø პროდუქტებისა და მომსახურების ცალკეულ სახეებზე ფასების, მათი ხარისხისა და ასორტი- მენტის შესახებ;
Ø ფინანსური ინდიკატორებისა და მაკროეკონო- მიკური მდგომარეობის შესახებ;
Ø ნებისმიერი მიმდინარე მოვლენის შესახებ სოცია- ლური ურთიერთობებისა და ბუნებრივი მოვლე- ნების ნებისმიერ სფეროში;
Ø კონკურენტების, კლიენტებისა და კონტრაგენ- ტების ქცევების შესახებ.
აქტუალური სტრატეგიული და ოპერატიული ინ- ფორმაციის მნიშვნელობა უაღრესად დიდია თანამედ- როვე ბიზნესის ნებისმიერ სახეობაში. თითოეული ბიზ- ნესმენი (ფირმა) თავისი პროდუქციის წარმოების ხარ-
190
ჯების შემცირების მიზნით სწავლობს ფასებს ნედლე- ულსა და მაკომპლექტებელ ნაწარმზე და დებს ხელშეკ- რულებებს მათ მოწოდებაზე ყველაზე საიმედო მწარმო- ებლებთან. ამ მხრივ წარმატებით გამოიყენება გამოფენა- გაყიდვები, ბაზრობები, რომლებზეც შეიძლება გაცნობა კონკურენტების პროდუქციის ნიმუშებთან და არჩევა- ნის გაკეთება.
ფირმები იყენებენ საშინაო (ეროვნულ და ლოკა- ლურ) და მსოფლიო ინფორმაციის რესურსებს. ეროვნუ– ლი და ლოკალური ინფორმაციის რესურსებს განეკუთ- ვნება ოფიციალური, ე. ი. მონაცემთა სახელმწიფო ბაზე- ბი, რომლებიც ყალიბდება და არსებობენ სახელმწიფო მართვის ორგანოების მხარდაჭერით, აგრეთვე მონაცემ- თა არაოფიციალური ბაზები, რომლებსაც მხარს უჭერენ არასახელმწიფო ორგანიზაციები, მათ შორის ინტერნეტ- კომპანიები, სააგენტოები და მასობრივი ინფორმაციის სა- შუალებები. ამ ბიზნესში მოიაზრება სტატისტიკურ მონა– ცემთა ბაზებიც, რომლებიც წარმოადგენენ გარკვეული წე- სით გადამუშავებულ და კლასიფიცირებულ ცნობებს მიკ- რო, მეზო, მაკრო ეკონომიკურ და მსოფლიო (მეგა) დონე- ებზე მიმდინარე პროცესების შესახებ. მონაცემთა სტა- ტისტიკური ბაზები ეკონომიკის განვითარების შესახებ შეიცავენ პირველად ინფორმაციას ტიპური მოვლენებისა და ტენდენციების ერთობლიობის შესახებ, რომლებსაც გააჩნიათ კანონზომიერი ხასიათი ეკონომიკის ყველა დარგში და მთლიანად ეკონომიკურ სისტემაში.
ინფორმაციის რესურსების მონაცემთა ლოკალურ და ეროვნულ ბაზებთან ერთად ინფორმაციული ბიზნე-
191
სის ობიექტია მსოფლიო ინფორმაციული რესურსები. თანამედროვე ტელეკომუნიკაციური სისტემების, უწი- ნარეს ყოვლისა, გლობალური ინტერნეტ-ტექნოლოგიე- ბის განვითარების მეოხებით, ბიზნესის სუბიექტებს პრაქტიკულად შეუძლიათ გამოიყენონ მსოფლიო ინ- ფორმაციული რესურსების მონაცემთა ბაზები. ინტერ- ნეტის გლობალურ ქსელებში წარმოდგენილია, არსები- თად, ნებისმიერი ინფორმაცია, რომელიც ემყარება ოფი- ციალურ მონაცემებს, მათ შორის სტატისტიკურ, აგრეთ- ვე სხვადასხვა ქვეყნის და საერთაშორისო ორგანიზაცი- ების არაოფიციალურ წყაროებს. საერთაშორისო ინფორ- მაციას, რომელიც განთავსებულია ინტერნეტის სისტემაში, უწოდებენ ქსელურ ინფორმაციულ რესურსებს.
სახელმწიფო ორგანოს, რომელიც ახორციელებს სტა- ტისტიკური ინფორმაციის შეგროვებასა და პირველად დამუშავებას, წარმოადგენს სტატისტიკის დეპარტამენ- ტი. იგი აგროვებს სტატისტიკურ მონაცემებს საქართვე- ლოს ეკონომიკისა და ბიზნესის შესახებ, აქვეყნებს პე- რიოდულად ანგარიშგებებს, ადგენს ანალიტიკურ ბარა- თებს, რომლებიც შეიძლება გამოყენებულ იქნან ბიზნე- სის ნებისმიერი სუბიექტების მიერ. ინფორმაციული რესურსების წყარო შეიძლება იყვნენ შემოქმედებითი კოლექტივები, კერძოდ, შემოქმედებითი ლაბორატორი- ები, სამეცნიერო ინსტიტუტები, ანალიტიკური ცენტრე- ბი. თითოეული ასეთი ცენტრი ან ლაბორატორია ამ შემთხვევაში გამოდის როგორც ბიზნესის ცალკეული კოლექტიური ან კორპორაციული სუბიექტი.
192
ვენ:
ინფორმაციის წარდგენის ტექნოლოგიები მოიცა-
- ინფორმაციის მიწოდების წესებს (ფოსტა, კავ- შირგაბმულობის სხვა საშუალებები, აგრეთვე ტელეკომუნიკაციები);
- ინფორმაციის მატარებლების ტიპები (ქაღალ- დი, მულტიმედია, აუდიოვიზუალური მატა- რებლები და სხვ.);
- ინფორმაციის მიწოდების პერიოდულობა (ერ- თჯერადი, მრავალჯერადი მიწოდებები, რომლე- ბიც დამახასიათებელია სპეციალიზებული ბიუ- ლეტენებისათვის და სხვ.);
- ინფორმაციის სისტემატიზაციის წესები (ინ- ფორმაციის ბიბლიოთეკები და კატალოგები, სასწავლო-მეთოდური კომპლექსები, მათ შორის მონაცემთა ელექტრონული, აგრეთვე კომერცი- ული ბაზები).
ინფორმაციულ რესურსებთან და პროდუქტებთან
ხელმისაწვდომობის ყველაზე გავრცელებული საშუა- ლებაა კომპიუტერული ქსელი, ხოლო ინფორმაციის მი- ღების ყველაზე პროგრესული წესია ტექნოლოგია Online.
საინფორმაციო ბიზნესი მთელ მსოფლიოში ხორ- ციელდება ან მცირე, როგორც წესი, კერძო საინფორმა- ციო, სარეკლამო და საანალიზო სააგენტოების, სამეცნი- ერო ლაბორატორიების, ინსტიტუტების, ან მსხვილი სა- აქციო საზოგადოებების მიერ ტელეკომუნიკაციების, ინფორმაციის ტექნოლოგიებისა და მასობრივი ინფორ-
193
მაციების საშუალებების (ე. წ. მედიაჰოლდინგები) სფე- როში.
საინფორმაციო სააგენტოების სპეციალიზაცია ხდე- ბა საბაზრო ინფორმაციის შეგროვების, ანალიზისა და ბიზნესის სხვადასხვა სუბიექტებზე მისი გაყიდვის მი- ხედვით. სააგენტოები დაინტერესებულნი არიან ინფორ- მაციის ობიექტურობაში _ ეს არის მათი პროდუქციის
«ხარისხის» მაჩვენებელი. ანალიტიკური საქმიანობა ბიზნესის სუბიექტებს აძლევს შესაძლებლობას გააკე- თონ საქმიანი კავშირების ცვლილებების პროგნოზი და უფრო დასაბუთებულად ჩამოყალიბდეს ფირმის ქცევის ხასიათი. საინფორმაციო სააგენტოები, როგორც წესი, იქმნებიან სახელმწიფო ორგანიზაციების ბაზაზე, რომ- ლებისთვისაც ხელმისაწვდომია ინფორმაცია, აგრეთვე სააგენტოებში მოიაზრებიან ფირმები არასახელმწიფო კაპიტალის სიჭარბით. ინფორმაციის წარდგენის ხასია- თის მიხედვით გამოყოფენ შემდეგ საინფორმაციო საა- გენტოებს:
Ø სპეციალიზებადი ფასების ინფორმაციის წარ- დგენაზე;
Ø ფორმირებადი არა მარტო ფასების ინფორმაცი- აზე, არამედ ფინანსურ-ეკონომიკურ სიახლეებ- ზე, რომლებიც ქმნიან ანალიტიკურ დამუშავე- ბებს, აყალიბებენ მონაცემთა ბანკებს;
Ø რომლებიც ახორციელებენ სოციალურ-პოლი- ტიკური ინფორმაციის შეგროვებასა და დამუშა- ვებას;
194
Ø სარეკლამო სააგენტოები, რომლებიც ეწევიან აგიტაციასა და პროპაგანდას თავიანთი კლიენტე- ბის (რეკლამისმიმცემთა) სასარგებლოდ. ასეთი სააგენტოების საქმიანობის ელემენტების ერ- თობლიობა შეადგენს სარეკლამო ბიზნესს;
Ø საზოგადოებასთან კავშირის, რომლებიც სპეცი- ალიზდებიან გარე გარემოში ისეთი ინფორმა- ციის წარდგენაზე, რომელიც ხელს შეუწყობდა კლიენტების დადებითი საქმიანი და სოციალუ- რი რეპუტაციის განმტკიცებას.
ბოლო ორ უკანასკნელ ათწლეულში ძალიან მასშტა- ბურად განვითარდნენ ფირმები, რომლებიც სპეციალიზ- დებიან საინფორმაციო ტექნოლოგიების, გამოყენებითი პროგრამების პაკეტებისა და ტელეკომუნიკაციების ბიზნესის სფეროში. სწორედ კომპიუტერულ და ტელე- კომუნიკაციების ბიზნესშია დღეს კონცენტრირებული ოფიციალურ მილიონერთა ყველაზე დიდი რიცხვი პლანეტაზე ყველაზე დიდი ბიზნესმენის ამერიკელი ბილ გეიტსის მეთაურობით. ელექტრონული ინფორმა– ციული მომსახურების ბაზრის ძირითადი მონაწილეე- ბია:
Ø ინფორმაციის მწარმოებლები;
Ø ინფორმაციის გამყიდველები;
Ø ინფორმაციის გამომყენებლები.
საინფორმაციო ბიზნესის სპეციფიკური ნაირსახეო- ბაა საგანმანათლებლო ბიზნესი. იგი ხორციელდება ზო- გადი და პროფესიული განათლების სახელმწიფო და არასახელმწიფო (ბიზნესის სფეროს) სასწავლო დაწესე-
195
ბულებების მიერ. სახელმწიფო სასწავლო დაწესებულებე- ბი სახელმწიფო უნიტარული საწარმოების ტიპური მაგა- ლითებია, ხოლო ასეთი სასწავლო დაწესებულებები, რო- გორც წესი, იქმნებიან ბიზნესის ორგანიზაციულ-სამარ- თლებრივ ფორმებში. ამ ფორმებიდან არასახელმწიფო დაწესებულებები უმთავრესად შექმნილია შპს სახით.
სახელმწიფო სექტორის საგანმანათლებლო დაწესე- ბულებები იქმნება საქართველოს მთავრობის გადაწყვე- ტილებით, ხოლო არასახელმწიფო სექტორის (ბიზნე- სის) საგანმანათლებლო დაწესებულებები _ «მეწარმეთა შესახებ» კანონის შესაბამისად. არასახელმწიფო სასწავ- ლო დაწესებულებების მიზანია მოგების მიღება კადრე- ბის სწავლების, მომზადების, გადამზადების, სერტიფი- კატებისა და დიპლომების გაცემისათვის, აგრეთვე სა- თავსების არენდით გაცემისათვის. გამოყოფენ განათლე- ბის მიღების შემდეგ დონეებს:
Ø ზოგადი (სრული) საშუალო განათლება, რომე- ლიც მიიღწევა საშუალო ზოგადსაგანმანათლებ- ლო სკოლებსა და ლიცეუმებში;
Ø პროფესიული განათლება, რომელიც მიიღწევა სწავლებისას კოლეჯებში;
Ø უმაღლესი პროფესიული განათლება (ინსტიტუ-
ტებსა და უნივერსიტეტებში);
Ø ბიზნეს-განათლება, ე. ი. სწავლება სპეციალიზე- ბული გამოყენებითი პროგრამებით, ისეთების როგორიცაა MBA (ბიზნესის ადმინისტრირების მაგისტრის) პროგრამებით;
196
Ø უმაღლესი განათლების შემდგომი სწავლება დოქტორანტურაში, რომლის დროსაც სწავლება შეხამებულია დამოუკიდებელი მეცნიერული კვლევების ჩატარებასთან.
საგანმანათლებლო მომსახურების მიწოდება ხორცი- ელდება საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების დახმარებით, რომლებიც ყალიბდება საგანმანათლებლო საქმიანობის მომზადებისა და ორგანიზაციის ტექნოლოგიებიდან. ისინი მოიცავენ მეცადინეობათა (ლექციების, სემინარების, პრაქტიკული მეცადინეობების, კოლოკვიუმების, ტრენინ- გების, წერილობით სამუშაოთა მომზადებასა და დაც- ვას, მუშაობას სასწავლო მასალებთან და სხვ.) ჩატარე- ბის, პროფესორ-მასწავლებლებისა და სტუდენტების ურთიერთმოქმედების ტექნოლოგიების, განათლების ხა- რისხის კონტროლის ფორმის (საგანმანათლებლო მომსა- ხურების შინაარსის მონიტორინგის ჩათვლით) მრავალ- ფეროვან მეთოდიკებს.
განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში
პრაქტიკულად ჩამოყალიბებულია უწყვეტი განათლების სისტემა (რომელიც მოიცავს სკოლამდელ, სასკოლო, უმაღლესამდელ, უმაღლეს და უმაღლესის შემდგომ მომზადებას), რომელიც ხელმისაწვდომია მოსახლეობის სხვადასხვა ფენისათვის. განათლების დემოკრატიზაციის თანამედროვე ეტაპის ყველაზე მნიშვნელოვანი თვისე- ბაა პროფესიული განათლების გამჭვირვალობის პრინ– ციპის ფორმირება ეროვნულ და საერთაშორისო დონეებ- ზე. ამჟამად საგანმანათლებლო ბიზნესის განვითარება განისაზღვრება ორი ძირითადი ფაქტორით:
197
Ø პირველი ფაქტორია განათლებული ადამიანის სოციალური სტატუსის მაღალი დონე. მაგალი- თად, აშშ-ში შრომისუნარიანი მოსახლეობის 60%-ზე მეტს აქვს უმაღლესი პროფესიული გა- ნათლება და ამ ქვეყნის ტერიტორიაზე მოქმე- დებს 15.000-ზე მეტი უნივერსიტეტი.53
Ø მეორე ფაქტორია საგანმანათლებლო მომსახურე- ბის გაწევის პროცესების თანმიმდევრული დე- მოკრატიზაცია, რომელიც ხორციელდება XX საუკუნის მეორე ნახევრიდან. მასობრივ მომხმარე- ბელთა დაინტერესება საგანმანათლებლო მომსა- ხურების მიღებაში ქმნის კარგ შესაძლებლობებს საგანმანათლებლო დაწესებულებების საქმიანო- ბის მრავალფეროვანი ფორმების განვითარები- სათვის. სპეციალისტების მომზადების ცალკეუ- ლი პროგრამების დაფინანსების წყაროებია სა- ხელმწიფო, ეროვნული და საზღვარგარეთული ორგანიზაციები და ფონდები, ფირმები და თვითონ სტუდენტები.
საინფორმაციო და კერძოდ საგანმანათლებლო
ბიზნესის სფეროში ჩვენთან ბევრი რამ გასაკეთებელია. განათლების მიმდინარე რეფორმა ჯერჯერობით სათა- ნადო შედეგებს ვერ იძლევა.