სტრატეგიული მენეჯმენტი . ზოგადი კონცეფციები
ამონარიდი ძალიან კარგი წიგნიდან : გ.შუბლაძე, ბ.მღებრიშვილი, ფ.წოწკოლაური . მენეჯმენტის საფუძვლები .საქართველოს ეკონომიკურ მეცნიერებათა აკადემიის მიერ რეკომენდებულია
სახელმძღვანელოდ უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტებისათვის.
გამომცემლობა «უნივერსალი».თბილისი 2008
თანამედროვე ორგანიზაციების საქმიანობის ეფექტიანობის უზრუნველყოფა უმთავრესად დამოკიდებულია სტრატეგიულ მენეჯმენტზე. სტრატეგია წარმოადგენს განსაზღვრული წესების ნაკრებს, რომლებითაც ხელმძღვანელობს ორგანიზაცია მმართველობითი (სამმართველო) გადაწყვეტილებების მიღებისას. ამასთან ერთად სტრატეგია განიხილება როგორც საერთო კომპლექსური გეგმა, რომელიც განკუთვნილია იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს ორგანიზაციის მისია და მიღწეულ იქნეს ეკონომიკური მიზნები.
სტრატეგიული მენეჯმენტის არსი არის ის, რომ ორგანიზაციაში, ერთი მხრივ, არსებობს ზუსტად ორგანიზებული კომპლექსური სტრატეგიული დაგეგმვა2. მეორე მხრივ, მართვის ორგანიზაციული სტრუქტურა «ფორმალური» სტრატეგიული დაგეგმვის ადეკვატურია და აგებულია ისე, რომ უზრუნველყოს გრძელვადიანი სტრატეგიის დამუშავება ორგანიზაციის მიზნების მისაღწევად და ამ სტრატეგიის რეალიზაციის მართვის მექანიზმების შექმნა გეგმების სისტემის მეშვეობით.
ტერმინი «სტრატეგიული მენეჯმენტი» ხმარებაში შემოვიდა გასული საუკუნის 60- 70-იანი წლების მიჯნაზე, რაც განპირობებული იყო ოპერატიული მართვიდან აქცენტის გადატანით სტრატეგიულ მართვაზე ორგანიზაციის გარე გარემოს ცვლილებებთან ჯეროვანი ადაპტირების საშუალებით, ვინაიდან კონკურენციის გამწვავების პირობებში გარე გარემომ შეიძინა არსებითი მნიშვნელობა ბიზნესის წარმატებით განხორციელებისათვის. ამიტომ სტრატეგიულ მენეჯმენტს განსაზღვრავენ როგორც ორგანიზაციის მართვას, რომელიც ემყარება ადამიანისეულ (ადამიანთა) პოტენციალს _ ორგანიზაციის საფუძველს, ორიენტაციას აძლევს სამეურნეო საქმიანობას (ბიზნესს) მომხმარებელთა გადახდისუნარიან მოთხოვნილებებზე, ახორციელებს მოქნილ რეაგირებას და ცვლილებებს ორგანიზაციაში გარე გარემოსთან ადაპტირებით, რაც ერთობლიობაში ხელს უწყობს კონკურენტულ უპირატესობათა მოპოვებას და ორგანიზაციის მიზნების მიღწევას გრძელვადიან პერსპექტივაში.
მართალია, სტრატეგიული მენეჯმენტი კონკურენტულ ბრძოლაში წარმატებული გადარჩენის უმნიშვნელოვანესი პირობაა, მაგრამ ორგანიზაციათა მოქმედებებში მუდმივად შეიმჩნევა ხოლმე არასტრატეგიულობა, რაც ხშირად იწვევს მათ დამარცხებას კონკურენციაში. არასტრატეგიულობა ვლინდება ორი ფორმით: ორგანიზაციები (ფირმები) გეგმავენ თავიანთ საქმიანობას იმ ვარაუდით, რომ გარე გარემო ან საერთოდ არ შეიცვლება, ან მასში არ მოხდება არსებითი ცვლილებები. გრძელვადიანი გეგმების შედგენისას უმთავრესად ემყარებიან გარე გარემოს ფაქტორების წინა წლების ანალიზისა და მდგომარეობის ექსტრაპოლაციას; არასტრატეგიული მართვისას მოქმედებათა პროგრამის შემუშავება იწყება შიგა გარემოს, კერძოდ შიგა შესაძლებლობებისა და რესურსების ანალიზით. ამ გზით
2 სტრატეგიული დაგეგმვის საკითხები განხილულია მე-10 თავში.
დაგეგმილი წარმოების (ბიზნესის) მოცულობა და ხარჯების სიდიდე არ იძლევიან პასუხს იმის შესახებ, თუ რამდენად იქნება ფირმის მიერ შექმნილი პროდუქტი მიღე- ბული ბაზრის მიერ ანუ პროდუქტების რა რაოდენობა იქნება გაყიდული და რა ფასით, რადგან ეს ბაზრის პრეროგატივაა.
აშკარა უპირატესობებთან ერთად სტრატეგიული მენეჯმენტი, ისევე როგორც მენეჯმენტის სხვა ტიპები არ არის დაზღვეული მისი გამოყენების ნაკლოვანებებისა და შეზღუდვებისაგან, რაც გამოწვეულია გადასაწყვეტი ამოცანების სირთულითა და კომპლექსური ხასიათით. გარე გარემოში ცვლილებები კი მოითხოვენ კონკრეტულ სიტუაციაში სპეციფიკურ მიდგომას და სტრატეგიული მენეჯმენტი ვერ ფლობს გამოყენების უნივერსალურობას ნებისმიერ სიტუაციაში ნებისმიერი ამოცანის გადასაწყვეტად. ამიტომ დიდი მნიშვნელობა აქვს სტრატეგიული მენეჯმენტის წარმოშობისა და პრაქტიკული გამოყენების მეთოდოლოგიის სწორად გამოყენებას. გამოყოფენ ამ მეთოდოლოგიის რამდენიმე ეტაპს:
- მართვა შესრულების შედეგების კონტროლის საფუძველზე, რომლის დროსაც ორგანიზაციის რეაქცია ცვლილებებზე ხდება მოვლენათა დასრულების შემდეგ. ეს არის რეაქტიური ადაპტაცია, რომელიც ყველაზე ბუნებრივია ორგანიზაციისათვის, მაგრამ მოითხოვს დიდ დროს ცვლილებათა გარდაუვალობის გაცნობიერებაზე, ახალი სტრატეგიის დამუშავებას და მასთან სისტემის ადაპტაციას. ცვლილებათა ტემპების ზრდის პირობებში ეს მიუღებელია.
- მართვა ექსტრაპოლაციის საფუძველზე, როდესაც ცვლილებათა ტემპი ჩქარდება, მაგრამ მომავლის წინასწარ განჭვრეტა (პროგნოზირება) ჯერ კიდევ შესაძლებელია წარსული ტენდენციების ექსტრაპოლაციის გზით (გრძელვადიანი დაგეგმვა).
- მართვა ცვლილებათა წინასწარ განჭვრეტის (პროგნოზირების) საფუძველზე, როდესაც წარმოიშობა მოულოდნელი მოვლენები და ცვლილებათა ტემპი ჩქარდება, მაგრამ არა იმდენად, რომ შეუძლებელი იყოს სამომავლო ტენდენციების გათვალისწინება და მათზე რეაქციის განსაზღვრა შესაბამისი სტრატეგიის შემუშავების გზით (სტრატეგიული დაგეგმვა).
- მართვა მოქნილ ექსტრენულ (სასწრაფო) გადაწყვეტილებათა საფუძველზე, რომელიც ყალიბდება ამჟამად, ისეთ პირობებში, როდესაც ბევრი მნიშვნელოვანი ამოცანა წარმოიშობა იმდენად სწრაფად, რომ მათი დროულად გათვალისწინება შეუძლებელია (სტრატეგიული მენეჯმენტი).
სტრატეგიული მენეჯმენტი წარმოშვა ევოლუციურად სტრატეგიული დაგეგმვისაგან, რომელიც შეადგენს მის არსობრივ საფუძველს. იგი ფრიად საინტერესოა იმ ფირმებისათვის, რომლებიც ეჯახებიან სიძნელეებს პრინციპულად ახალი სტრატეგიების განხორციელებაში. სტრატეგიული მენეჯმენტი დაკავშირებულია ორგანიზაციის მიზნების განსაზღვრასა და გარე გარემოსთან განსაზღვრული ურთიერთობების დამყარებასთან, რაც შესაძლებლობას აძლევს მას შეასრულოს დასახული ამოცანები და შეესაბამება მის შესაძლებლობებს. პოტენციალი, რომელიც უზრუნველყოფს ორგანიზაციის მიზნების მიღწევას მომავალში, წარმოადგენს სტრატეგიული მენეჯმენტის ერთ-ერთ საბოლოო პროდუქტს. ამ კონტექსტში ორგანიზაციის «პოტენციალი» მოცემულია ნახაზზე 19.1.
«შესავლის მხრიდან» ეს პოტენციალი შედგება სანედლეულო (ბუნებრივი), საფინანსო და შრომითი (ადამიანთა) რესურსებისაგან, ინფორმაციისაგან; «გასავლის მხრიდან» _ წარმოებული პეროდუქციისა და მოსახურებისაგან, სოციალური ქცევის წესების ნაკრებისაგან, რომელთა დაცვა ეხმარება ორგანიზაციას მიაღწიოს თავის მიზნებს. ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ ორგანიზაციის ყველა
პროდუქტი და მომსახურება არ შეიძლება ჩაირთოს მის პოტენციალში. ჩართვას იმსახურებენ მხოლოდ ისინი, რომლებიც საიმედონი არიან მომგებიანობის თვალსაზრისით. ეს ნიშნავს იმას, რომ ფირმის პროდუქცია შექმნილია ახალი პერსპექტიული ტექნოლოგიების ბაზაზე, ფლობს განსხვავებულ თავისებურებებს და ისარგებლებს კარგი მოთხოვნით ბაზარზე.
|
informacia
produqcia momsaxureba |
| sazogadoeba |
|
resursebis gardaqmna |
Sroma informacia
bunebrivi resursebi finansebi
ნახ. 19.1. კომერციული ორგანიზაციის პრინციპული სქემა
სტრატეგიული მენეჯმენტის სხვა საბოლოო პროდუქტია ორგანიზაციული სტრუქტურა (იხ. ნახ. 19.2.) და ცვლილებები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ორგანიზაციის მგრძნობიარობას გარე გარემოს ცვლადებისადმი (ფაქტორებისადმი). კომერციულ ორგანიზაციაში ეს გულისხმობს უნარიანობის არსებობას გარე ფაქტორების ცვლილებების დროულად გამოვლენისა და სწორად განსაზღვრის, აგრეთვე საპასუხო სტრატეგიულ მოქმედებათა მართვის თაობაზე, რომლებიც გულისხმობენ მატერიალურ შესაძლებლობათა არსებობას ახალი საქონლის, ტექნოლოგიების და მომსახურების დამუშავების, გამოცდისა და დანერგვისათვის. ორგანიზაციის პოტენციალი და სტრატეგიული შესაძლებლობები განისაზღვრება მისი არქიტექტონიკითა და პერსონალის ხარისხით. მაგალითად, ორგანიზაციის არქიტექტონიკაში მოიაზრება ტექნოლოგია, საწარმოო მოწყობილობა, აღჭურვილობა, მათი სიმძლავრეები და შესაძლებლობები; ინფორმაციის გადამუშავებისა და გადაცემის მოწყობილობა, მისი შესაძლებლობები და სიმძლავრეები; ძალაუფლების სტრუქტურა, თანამდებობრივი ფუნქციებისა და უფლებამოსილების განაწილება გადაწყვეტილების მისაღებად; ცალკეული ჯგუფებისა და პირების ორგანიზაციული ამოცანები, შინაგანი სისტემები და პროცედურები. ორგანიზაციული კულტურა, ნორმები და ფასეულობები, რომლებიც უდევს საფუძვლად ორგანიზაციულ ქცევას.
| garemos analizi |
| Sesrulebis Sefaseba da kontroli |
| strategiis Sesruleba |
| strategiis arCeva (dagegmva) |
| misiisa da miznebis gansazRvra |
ნახ. 19.2. სტრატეგიული მენეჯმენტის სტრუქტურა
პერსონალის ხარისხი განისაზღვრება: ცვლილებებისადმი დამოკიდებულებით; პროფესიული კვალიფიკაციით და ოსტატობით ბაზრის შექმნაში, ანალიზში და ა. შ.; სტრატეგიული საქმიანობის პრობლემების და ორგანიზაციულ ცვლილებათა საკითხების გადაწყვეტის უნარით (ცოდნით), სტრატეგიულ საქმიანობაში მონაწილეობის მოტივაციით.
მაშასადამე, საქმიანობა სტრატეგიული მენეჯმენტის სფეროში მიმართულია სტრატეგიული პოზიციის უზრუნველყოფაზე, რომელზეც პირდაპირ დამოკიდებულია ორგანიზაციის ხანგრძლივი სიცოცხლისუნარიანობა ცვალებად პირობებში. კომერციულ ორგანიზაციაში მენეჯერი, რომელიც დაკავებულია სტრატეგიული პრობლემებით მუდმივად უზრუნველყოფს რენტაბელობის (მომგებიანობის) პოტენციალს. მისი ამოცანაა: გამოავლინოს აუცილებლობა და გაატაროს სტრატეგიული ცვლილებები ორგანიზაციაში; შექმნას ორგანიზაციული არქიტექტონიკა, რომელიც ხელს შეუწყობს სტრატეგიულ ცვლილებებს; შეარჩიოს და აღზარდოს კადრები, რომლებიც გაატარებენ სტრატეგიულ ცვლილებებს.
განასხვავებენ სტრატეგიულ მენეჯმენტს ოპერატიული მენეჯმენტისაგან, რომელიც დაკავებულია ორგანიზაციის არსებული სტრატეგიის გამოყენებით მისი მიზნების მისაღწევად. კომერციულ ორგანიზაციაში მენეჯერმა, რომელიც დაკავებულია ოპერატიული საკითხებით, ფირმის პოტენციალი უნდა აქციოს რეალურ მოგებად. მისი ფუნქციებია საერთო ოპერატიული ამოცანების განსაზღვრა, ორგანიზაცია, მოტივაცია და კონტროლი ორგანიზაციის ფარგლებში.
ნორმალური ფუნქციონირებისათვის როგორც სტრატეგიული, ასევე ოპერატიული მენეჯმენტი საჭიროებენ განსაზღვრული ორგანიზაციული არქიტექტონიკის შექმნასა და შენარჩუნებას, კადრების შერჩევასა და აღზრდას. მაგრამ ეს ელემენტები განსხვავებულია მართვის დასახელებული ტიპებისათვის. სტრატეგიული არქიტექტონიკა გამიზნულია ცვლილებებზე, არის მოქნილი და არა აქვს მკაცრი (მყარი) სტრუქტურები. ოპერატიული არქიტექტონიკა ცვლილებების მიმართ მყარია, გამიზნულია ეფექტიანობაზე. თუ მენეჯერი, რომელიც ახორციელებს სტრატეგიულ
მართვას, მიისწრაფვის ცვლილებებისაკენ, აქვს რისკზე წასვლის მიდრეკილება და მართვის ჩვევები, ახალ მიმართულებათა ათვისებით, მენეჯერი, რომელიც ახორციელებს ოპერატიულ მენეჯმენტს ცვლილებათა წინააღმდეგია, არა აქვს მიდრეკილება რისკისაკენ, კომპეტენტურია რთული საქმიანობის ანალიზში, ორგანიზაციასა და კონტროლში.
სტრატეგიული მენეჯმენტის სისტემა შედგება ურთიერთშემავსებელი ქვესისტემებისაგან: 1) ორგანიზაციის სტრატეგიის ანალიზი და დაგეგმვა; 2) სტრატეგიული პრობლემების მართვა დროის რეალურ მასშტაბში.
ორგანიზაციის სტრატეგიულ შესაძლებლობათა მართვა, საქართველოს პირობებში მთელი მისი აქტუალობის მიუხედავად, განხილულ უნდა იქნეს, როგორც სტრატეგიული მენეჯმენტის გარდამავალი ფორმა.