ტკივილის შემსუბუქების საფუძვლები
ჩვენი დროის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხია ადამიანის ადაპტაციის საკითხი უჩვეულო, რთულ და ექსტრემალურ პირობებთან. ამ პრობლემას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება კლინიკურ ანესთეზიოლოგიაში, როდესაც ქირურგიული აგრესიის დროს, ჰომეოსტაზი ეგუება ჰომეოსტაზის ახალ დროებით პირობებს, რაც უზრუნველყოფს პიროვნების შენარჩუნებას უკიდურესად მოკლე დროში.
ტკივილი და ანესთეზია მედიცინის ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემაა და ავადმყოფის ტანჯვის შემსუბუქება, ტკივილის შემსუბუქება ოპერაციის დროს, დაზიანებები, დაზიანებები ანესთეზიოლოგიისა და ქირურგიის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ამოცანაა, რომლის გადაწყვეტა შეუძლებელია ტკივილის ფუნქციონირების არსის ფუნდამენტური შესწავლის გარეშე (ნოციცეპტიკური ) და ტკივილგამაყუჩებელი (ანტინოსცეპტული) სისტემები და მათზე ზემოქმედების მექანიზმები ზოგადი ანესთეზიის საშუალებით. ტკივილი არის ტიპიური, ევოლუციურად განვითარებული პროცესი, რომელიც ხდება სხეულის ნოციცეპტორული ფაქტორების ზემოქმედების ან ტკივილგამაყუჩებელი სისტემის შესუსტების შედეგად. იგი მოიცავს სომატურ, ვეგეტატიურ, ემოციურ, ქცევით, მოტორულ, ანტისხეულ კომპონენტებს და მიზნად ისახავს სხეულის დაცვას დაზიანებისგან და ტკივილის აღმოფხვრას.
ტკივილის ფორმირება მოიცავს პერიფერიულ NS- ს, ცენტრალურ ნერვულ სისტემას (ზურგის ტვინი – ჟელატინისებრი ნივთიერება, რეტიკულური წარმონაქმნი, ჰიპოთალამუსი, ლიმბური სისტემა, ქერქის სომატოსენსორული ზონები). ოპიოტური რეცეპტორების და მათი ენდოგენური ლიგანდების, ოპიოიდური პეპტიდების აღმოჩენამ, წინასწარ განსაზღვრულმა მნიშვნელოვანმა პროგრესმა ტკივილისა და ანალგეზიის შესწავლაში, კლინიკოსებს საშუალება მისცა მნიშვნელოვნად გაეფართოებინათ ანესთეზიოლოგიაში გამოყენებული მედიკამენტების არსენალი და შემუშავებულიყვნენ მრავალკომპონენტიანი ზოგადი ანესთეზიის მეთოდებით. ეს მეთოდები წარმოიშვა “ნეიროვეგეტატიური დაცვის” კონცეფციის საფუძველზე, რომელიც მიღწეულია ტკივილის რეაქციის ცენტრალურ, ავტონომიურ, ნეიროჰუმორულ მექანიზმებზე ანესთეზიის კომპონენტების შერჩევითი მოქმედებით. აღმოჩნდა, რომ ვისცერული ტკივილის შემანარჩუნებელი სისტემის წარმოდგენა პრაქტიკულად არ განსხვავდება სომატური ტკივილი 2 სისტემისგან. ორგანიზაციის პრინციპები, ნოციცეფციის გადაცემის გზები იგივე ტიპისაა. განსხვავება მდგომარეობს რაოდენობრივ მახასიათებლებში და ვისცერული ნოციცეფციის გადაცემის უპირატესობაში არასპეციფიკური დიფუზური აქტივაციის სისტემის საშუალებით შუამავლების – აცეტილქოლინის, ნორადრენალინის და GABA– ს გამოყენებით. გამოცდილების დაგროვების შედეგად გაირკვა, რომ ტკივილის იმპულსის გამტარობის ბლოკადა ნარკოტიკული საშუალებების მასიური დოზითაც კი არ იწვევს სხეულის სრულ დაცვას ოპერაციული აგრესიისგან. დადასტურებულია, რომ ანალგეტიკების კომბინაცია ანტიფსიქოტიკებთან, განგლიონის ბლოკატორებთან, β- ბლოკატორებთან მნიშვნელოვნად ზრდის ოპერაციული სტრესისგან დაცვის საიმედოობას. ამის შედეგად გაირკვა არაოპიოტური, განსაკუთრებით ადრენერგული, GABAeric, სეროტონიერული, ასევე ჰუმორული პროცესების მნიშვნელობა ოპერაციულ ქსოვილებში, ტკივილის რეაქციის წარმოქმნაში, ენდოგენურ ოპიოტურ სისტემასთან ერთად. ოპიატები და ზოგადი საანესთეზიო საშუალებები მცირედ მოქმედებს ტკივილის რეაგირების ამ მექანიზმებზე და ხელს არ უშლის ასოცირებულ ჰომეოსტაზის დარღვევებს. ტკივილის ჰემოდინამიკური რეაქციების მოწესრიგებაში წამყვანი როლი, რომელიც არ არის აღმოფხვრილი ოპიატებით, ეკუთვნის ადრენერგულ სტრუქტურებს და ადგილობრივ ჰუმორულ პროცესებს ოპერაციულ ქსოვილებში.
მნიშვნელოვნად იზრდება ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების (BAS), განსაკუთრებით ბიოგენური ამინების, კინინების, პროსტაგლანდინების წარმოება. ისინი არა მხოლოდ ტკივილის ნეიროქიმიური შუამავლები და ანთების მოდულატორები არიან, არამედ სისხლში გადაჭარბებული მიღების შემთხვევაში, ისინი იწვევს სხეულის ჰომეოსტაზის დარღვევას: ტკივილის რეაქციები, ცენტრალური და პერიფერიული ჰემოდინამიკის დარღვევები, სისხლის რეოლოგიური თვისებების ცვლილება, მიოკარდიუმის დეპრესია, გაზრდილი სისხლძარღვების და უჯრედული მემბრანის გამტარიანობა.
ტკივილის აღქმისა და ანალგეზიის მოქმედებისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს კონვერგენციის, შემაჯამებლის, ნოციცეპტიკური და ანტინოცციცეპტული აფერენციული სიგნალების ურთიერთმიმართების ცენტრალურ ნეიროფიზიოლოგიურ მექანიზმებს